Montrö boğazlar sözleşmesi nedir ve ana maddeleri nelerdir?

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 20 Temmuz 1936 tarihinde Türkiye, Sovyetler Birliği ve diğer bazı devletler arasında imzalanmış olan uluslararası bir antlaşmadır. Sözleşme, İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı'nın rejimini düzenleyerek, bu su yollarının askeri ve ticari kullanımıyla ilgili temel hükümleri belirlemektedir. Montrö Sözleşmesi, Türkiye'nin boğazlar üzerindeki egemenliğini pekiştirmiş ve aynı zamanda uluslararası güvenliğe önemli katkılarda bulunmuştur.

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, I. Dünya Savaşı sonrasında yaşanan siyasi ve askeri gelişmelerin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Özellikle 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması ile birlikte, boğazların yönetiminde Türkiye'nin egemenliği sınırlı kalmıştı. Türkiye'nin, boğazlar üzerindeki kontrolünü artırma isteği, uluslararası alanda güvenlik ve denge sağlama gerekliliği ile birleşince, Montrö Sözleşmesi'nin imzalanması kaçınılmaz hale gelmiştir.

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, toplamda 29 madde ve 2 ekten oluşmaktadır. İşte ana maddelerinin özeti:

• 1. Boğazların Statüsü: Boğazlar, barış zamanı serbest geçişe açıktır, ancak savaş zamanı askeri gemilere kısıtlamalar getirilmektedir.
• 2. Türk Gemi Geçişi: Türk savaş gemileri, boğazlardan serbestçe geçebilir.
• 3. Yabancı Savaş Gemileri: Yabancı devlete ait savaş gemilerinin geçişi, belirli sınırlamalara tabidir; geminin tonajı, kalış süresi ve geçiş zamanına göre kısıtlamalar getirilmiştir.
• 4. Ticaret Gemileri: Ticaret gemileri için geçiş serbesttir; ancak Türkiye, güvenlik gerekçesiyle bazı önlemler alabilir.
• 5. Geçiş Rejimi: Boğazlardan geçişlerin düzenlenmesi ve kontrolü Türkiye tarafından sağlanacaktır.
• 6. Savaş Durumunda Uygulama: Savaş hali ilan edilmesi durumunda, Türkiye, boğazları kapatma hakkına sahiptir.
• 7. Sözleşmenin Süresi: Sözleşme, süresiz olarak geçerli olup, herhangi bir tarafın talebiyle gözden geçirilebilir.

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, yalnızca Türkiye'nin stratejik konumunu güçlendirmekle kalmamış, aynı zamanda bölgesel güvenliği de sağlamıştır. Sözleşme, Soğuk Savaş döneminde NATO ve Varşova Paktı ülkeleri arasındaki dengeyi korumuş, Akdeniz ve Karadeniz'deki askeri ve ticari hareketliliği düzenlemiştir.

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Türkiye'nin boğazlar üzerindeki egemenliğini pekiştiren ve uluslararası ilişkilerde önemli bir yer tutan bir antlaşmadır. Sözleşme, boğazların hem askeri hem de ticari geçiş rejimini düzenleyerek, bölgesel güvenlik ve denge açısından kritik bir rol oynamaktadır. Günümüzde de geçerliliğini koruyan bu sözleşme, uluslararası hukuk açısından önemli bir referans noktasıdır.

Bu bağlamda, Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin önemi, yalnızca Türkiye için değil, aynı zamanda uluslararası güvenlik ve denge açısından da büyük bir değer taşımaktadır.